Yüzyılın salgın hastalığı Covid-19 pandemisi, son yıllarda gerek dünyada gerekse ülkemizde giderek yaygınlaşan MS hastalarını da olumsuz etkiliyor. Acıbadem Maslak Hastanesi Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Sağduyu Kocaman, hala dünyada yaklaşık 3 milyon, ülkemizde ise 50 bin MS hastası olduğunu belirterek “MS (Multipl Skleroz), genetik yatkınlık tabanında çevresel faktörlerin tesiriyle ortaya çıkan, tesirini merkezi hudut sisteminde gösteren bağışıklık sisteminde düzensizliğin neden olduğu kronik bir hastalıktır. Yaklaşık bir buçuk yıldır tüm dünyayı derinden etkilemeye devam eden Covid-19 pandemisi, birinci klinik bulgularını yaşayan MS hastalarının teşhisinde gecikmelere neden oluyor. Ayrıyeten MS hastalarının pandemi müddetince MS ilaçlarına orta vermeleri gerektiği üzere toplumda hakikat sanılan birçok yanlış fikir, tedavide aksamalara yol açabiliyor.” diyor. Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Sağduyu Kocaman, 30 Mayıs Dünya MS Günü kapsamında, MS hastalığı hakkında yanlışsız bilinen 10 yanlışı anlattı, kıymetli ihtarlar ve tekliflerde bulundu.
MS hastalarının Covid-19’a yakalanma riski çok yüksektir! YANLIŞ!
DOĞRUSU: MS’in bağışıklık sisteminin yetersiz çalışması sonucu ortaya çıkan bir hastalık olduğu ve bu nedenle MS hastalarının Covid-19’a yakalanma riskinin çok yüksek olduğu niyeti hakikat değil. Tersine MS bağışıklık sisteminin fazla ve sistemsiz çalışması sonucu ortaya çıkar. Olağan fonksiyonu bedenimizi dışarıdan gelen zararlılara karşı korumak olan bağışıklık sistemi değişik nedenlerle merkezi hudut sistemi olarak tanımlanan beyin ve omurilikteki ‘akson’ dediğimiz hudut liflerine ve onları çevreleyen ‘miyelin’ ismi verilen kılıfa ziyan verir. Akson ve miyelindeki hasar sonucunda hudut iletimi yavaşlar, vakit zaman tümüyle durabilir. Böylece sonların ilettiği ihtarlar, bu ikazların aktifliğe dönüşeceği dokularda algılanamaz ve nörolojik fonksiyon bozukluklarına yol açar. Bu nedenle de MS’i tedavi etmek için öncelikle bağışıklık sistemini düzenleyici tedaviler veririz. Şayet bu tedavilerden istediğimiz cevabı alamazsak bağışıklık sistemini baskılayıcı tedavilere geçebiliriz. MS’li bireylerin Covid-19’a yakalanma riski maske, hijyen ve aralık kurallarına dikkat ettikleri sürece toplumdan farklı değildir. Sırf atak nedeniyle yüksek doz kortizon aldıkları günlerde ve bağışıklık sistemini baskılayan tedavi alanlarda bu kurallara çok daha dikkat edilmesi gerekir.
MS’li bireylerin Covid-19 aşısı olmaları sakıncalıdır! YANLIŞ!
DOĞRUSU: Tüm MS hastalarına Covid aşısını öneriyoruz. MS’de canlı virüs aşısının yapılması atakları tetikleyebilir. Lakin ülkemizdeki Covid aşıları canlı virüs aşısı değildir. Bu nedenle hangi aşıya erişirlerse kesinlikle aşı olmaları gerekir. Covid aşılarının MS’li bireyler üzerinde şimdi bildirilmiş olumsuz bir tesiri bulunmamaktadır. Lakin aşının tesirli olabilmesi için uygulama vakti değerlidir; bağışıklık sistemini baskılayan tedavileri alan bireylerde aşı uygun vakitte yapılmazsa tesirli olmayabilir. Bu nedenle hastalarımızın uygun zamanlama ile aşı yapılması konusunda hekimlerine istişarelerinde fayda vardır.
MS hastaları pandemi mühletince MS ilaçlarına orta vermelidir! YANLIŞ!
DOĞRUSU: MS tedavisinin bilhassa hastalığın erken periyotlarında aralıksız sürdürülmesi ilerdeki yıllarda oluşabilecek özürlülüğü engellemesi açısından çok değerlidir. Pandemi mühletince tedavilerinin aksatmadan sürdürülebilmesi için ilaç raporları uzatılmış ve hastalarımız ilaçlarını meselesiz almışlardır. Sadece hastanede damar yolundan uygulanan, bağışıklık sistemini baskılayan kimi tedavilerin uygulama aralıkları açılarak hastaların pandemiden olumsuz etkilenmemesine çalışılmıştır. MS ilaçlarını nizamlı kullanan hastalarımızın Covid-19’a yakalansalar da obezite, diyabet, hipertansiyon ve gibisi öbür kronik hastalıkları olmadığı sürece hastalıklarına ya da ilaçlarına bağlı özel bir sorun yaşamadıklarını gözlemledik.
MS’in teşhisini erken devirde koymak mümkün değildir! YANLIŞ
DOĞRUSU: MS, şahıstan bireye değişken belirti ve bulgularla başlayabilir. Bu belirtiler hastalığın başlangıç periyotlarında çoklukla zaten de düzelebildiği için hastaların tabibe başvurması ve teşhis alması gecikebilmektedir. Meğer erken teşhis ve uygun tedavinin mümkün olan en erken vakitte başlanması merkezi hudut sistemine olan saldırıyı engelleyerek hudut hücrelerinin ve iletim uzantılarının korunmasına neden olur. Bu da klinik olarak bize özürlülüğün engellenmesi manası taşır. MS’in klasik belirtileri ortasında görme azalması, görme kaybı, çift görme, dengesizlik, kol yahut bacakta ya da her iki bacakta güçsüzlük, uyuşukluk ve gövdede hissedilen duyu değişikliği sayılabilir. Bu belirtilerden rastgele birini yaşayan bireylerin mümkün olan en kısa vakitte bir nöroloji uzmanına başvurmasıyla teşhis süreci başlar. MS konusunda tecrübeli bir nörolog, detaylı hikaye ve muayene ile klinik olarak MS’nin ön teşhisini koyabilir. Tanıyı kesinleştirmede başka kıymetli kural ise MS ile karışabilecek öteki hastalıkların dışlanmasıdır. Bu nedenle beyin ve omuriliğin Manyetik Rezonans (MR) görüntüleme ile kıymetlendirilmesi çok kıymetlidir. Kimi olgularda kesin teşhis için beyin omurilik sıvısının (BOS) incelenmesi, elektrofizyolojik testler ve kan testleri de gerekebilir.
MS’in tedavisi yok! YANLIŞ!
DOĞRUSU: Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Sağduyu Kocaman “MS günümüzde tedavi edilebilir hastalık haline gelmiştir. Lakin karşımızda kronik bir hastalık olduğunu, bu nedenle tedavinin de uzun soluklu olacağını akılda tutmak gerekir. MS tedavisinde emel hastalık aktivitesinin mümkün olan en erken devirde denetim altına alınması, atakların önlenmesi ve özürlülüğün engellenmesidir. Geçtiğimiz son 15 yılda bu hususta çok değerli yol alınmıştır. Birinci atağı ile bize başvuran hastanın teşhisini koyup atağını kortizon tedavisi ile geçirdikten sonra atak önleyici tedavi verme bahtımız var. MS’in seyrini değiştiren tedaviler temel olarak ataklı seyirli MS hastalarında ve hastalığın erken evrelerinde en yüksek tesire sahiptir. Bu nedenle hastaların tedaviye ahenkleri çok kıymetlidir. Her hasta için, hasta özelinde karar verilerek uzun periyot kullanılması gereken tedaviye başlıyoruz ve hastalarımızı yakın izleme alıyoruz. Teşhis konduktan sonraki birinci 10 yıl çok kıymetli, ekseriyetle hastalığın nasıl seyredeceği bu devirde aşikâr oluyor. Elbette çevresel faktörlere bağlı olarak ikinci, hatta üçüncü 10 yılda da hastalığın seyrinde değişiklik mümkünlüğü var. Lakin yakın tabip izlemi ile hastalık aktivitesini kıymetlendirerek gereğinde ilaç değişikliklerine de gidebiliyoruz.
MS’li bayanların gebe kalması sakıncalı! YANLIŞ!
DOĞRUSU: Bayanlarda erkeklere oranla yaklaşık 2,5 kat daha fazla görülen MS, bilhassa 20-40 yaş ortası genç erişkinlik periyodunda yani doğurganlık çağında ortaya çıkar. MS hamile kalmaya, doğurmaya mutlaka mani değildir. Hastalık aktivitesini denetim altına alan uygun tedavilerle, uygun zamanlama yaparak hastalarımız elbette doğurabilir ve emzirebilir. Son yıllarda tedavi seçeneklerimizin artması hastalarımızı olduğu kadar biz tabipleri de çok rahatlattı. Gebelik öncesi uygun tedavi planlanarak, gebelik sırasında ekseriyetle bağışıklığı düzenleyici tedavilere orta verip doğum sonrasında hastalık aktivitesine nazaran tekrar uygun tedavilerle emzirme süreci de geçtikten sonra birebir ya da öteki tedavilerle devam etmek mümkün. Değerli olan hastalarımızın hastalık aktiviteleri yatıştıktan sonra gebelik planlamalarını doktorlarıyla birlikte yapmaları!
MS hastaları güneşe çıkmamalı! YANLIŞ
DOĞRUSU: Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Ayşe Sağduyu Kocaman “En sık duyduğum yanlış inanış bu diyebilirim. Yapılan çalışmalar hastalığın oluşum sürecinde genetik özellikler yanısıra D vitamini eksikliğinin de değerini ortaya koymuştur. Çağımızda özelliklerde büyük kentlerde hayat şartları bireylerin güneşi daha az görmesine, bu nedenle de sıkça karşılaştığımız D vitamini eksikliklerine yol açmaktadır. En sağlıklı D vitamini kaynağı da güneştir. Güneş MS hastalarını olumsuz etkilemez. Yaz aylarında güneş ışınlarının dik geldiği öğle saatlerinde kol ve bacaklara güneş kremi sürmeden 20-30 dakikalık güneş ışığı almak D vitamini depolarını doldurma açısından önerdiğimiz bir durumdur. Ailesinde cilt kanseri olanlar elbette bu mevzuda daha dikkatli olmalılar. MS’li bireyler sıcak ortamlarda hudut iletimi yavaşladığı için kendilerini daha yorgun hissedebilirler, lakin bu gelip süreksiz bir durumdur ve hastalık seyri üzerinde olumsuz bir tesiri yoktur” diyor.
MS hastaları antrenmandan kaçınmalı, çok yorulmamalı! YANLIŞ!
DOĞRUSU: MS’li bireyler kendini herkesten daha yorgun hissedebilirler. Fakat bu yorgunlukla başa çıkmanın tek yolu mümkün olduğunca idman yapmak ve hareketli olmaktır. Hareketsizlik MS’li bireyleri herkeste olduğundan daha çok tesirler. Bilhassa yürüme zahmeti olan hastalarımıza hareketsiz kalmamalarını, tertipli yürüyüş ve idman yapmalarını öneriyoruz. Hareketsiz kalan hastalarımızda evvelce var olan özürlülük bulgularında artış kaçınılmazdır. Bu nedenle MS’li bireylerin özürlülüğü engellemek için doktorlarının önerdiği ilaçları kullanmaları yanısıra nizamlı idman yapmaları, sağlıklı beslenmeleri, kilo almamaları ve sigara içmemeleri epeyce değerlidir.
MS’li her hasta bir gün tekerlekli sandalyaye bağımlı hale gelir! YANLIŞ!
DOĞRUSU: MS, hastaların yüzde 85’inde ataklar ve düzelmelerle seyreder. Yüzde 15 olguda ise hastalığın atak olmaksızın giderek artan yürüme ve istikrar bozukluğu ile kendini gösteren birincil ilerleyici formunu görürüz. Son yıllarda MS teşhis ve tedavisinde hakikaten çok süratli gelişmeler yaşandı. Yakınması birinci ortaya çıktığında doktora başvuran hastalara hastalığın en başında teşhis koyabiliyoruz. Ataklı seyirli MS hastalarında miyelin yıkımı ve akson hasarına neden olan inflamasyonu erken periyotta denetim altına alabiliyoruz. Böylece eskiye oranla özürlülük oranlarında önemli azalma oldu. Artık polikliniklerimizde tekerlekli sandalyeye bağımlı hastamız sahiden çok az. Tedavi süreci uygun yönetilen hastalarda özürlülüğün engellenebildiğini görüyoruz. Tüm MS’li bireylerin az bir kısmını oluşturan başlangıçtan itibaren ilerleyici tip MS’de tedavi seçeneklerimiz ne yazık ki hala kısıtlı. Klinik ya da radyolojik aktivitenin sürdüğü ilerleyici faza geçmiş hastalarda yeni tedavi seçenekleri için bir talih varken başlangıçtan itibaren ilerleyici seyri olan, klinik ya da radyolojik aktivitenin olmadığı hastalarda şimdi olmak istediğimiz noktada değiliz. Fakat bu alanda da çok sayıda çalışma devam ediyor.
MS tedavisi ömür uzunluğu sürer, tedaviyi kesmek mümkün değildir! YANLIŞ!
DOĞRUSU: MS, hastaların yüzde 85’inde 20-40 yaş ortası genç erişkinlik devrinde ortaya çıkar. Bu yaşlar bağışıklık karşılıklarının en yüksek olduğu yaşlardır. Bireyler yaşlandıkça hastalığın aktivitesi yavaşlar, hatta kaybolabilir. Çoklukla 50-55 yaşından sonra uzun müddettir hastalık aktivitesi belirtisi göstermeyen bir öteki deyişle stabilleşen hastalarda tedaviyi kesip izliyoruz. Bazen hastalık tekrar aktifleşebiliyor, o vakit tekrar ilaca başlamak gerekebiliyor. Bir küme hastada da hastalık aktivitesi büsbütün kaybolup ikincil ilerleyici süreç başlayabiliyor. Bu hastalarda da ilaç değişimine gitmemiz gerekiyor. Tedavi penceresi kapanan hastalarda da artık ilacın bir yarar sağlamadığını gözlemlediğimizde bağışıklık sistemi üzerine tesirli ilaçları sonlandırıyoruz.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
