Bebeklerde lisan gelişiminin değerine işaret eden uzmanlar, bebeklerin bilhassa 12-18 ayda ortalama 5-20 söz bilmeleri gerektiğini ve kolay iki sözlük cümleler kurması beklendiğine dikkat çekiyor. Uzmanlar, “Eğer sözleri kullanmak yerine işaret lisanını kullanıyorsa, sizin isteklerinize reaksiyon vermiyorsa, birtakım sesleri çıkarmıyorsa bir uzmanla görüşmek gerekmektedir.” ikazında bulunuyor. Uzmanlar, 0-12 ay ortasında lisan gelişimi için kesinlikle bebeklerle konuşmak gerektiğini, karşılık vermese bile sözleri tekrar etmenin değerli olduğunu vurguluyor. Ebeveynlere, 0-3 yaş ortası ekrandan uzak tutulması tavsiyesinde de bulunuyor.
Üsküdar ÜniversitesiSağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Kısmı Öğretim Vazifelisi Merve Yüksel, çocuklarda lisan gelişiminin süreçlerine ait bilgi verdi.
Bebekler yüz sözü ve sesle bağlantı kurabiliyor
Kişiler ortası bağlantının sağlanmasının en kıymetli yolunun sözel lisan kullanımı olduğunu kaydeden Öğretim Vazifelisi Merve Yüksel, “Fakat bebekler, doğdukları andan itibaren konuşamasalar bile yüz tabirleri, ağlamalar ve seslerle irtibat kurarlar ve aslında bu bağlantının temel maksadı muhtaçlıkları duyurmaktır. Çocuklar ise sözlerle kendini söz etmeye başlar ve tıpkı vakitte özerkliklerinin de farkına varmış olurlar. Sözler, kavramlar ve en nihayetinde kelamlı lisanın ortaya çıkışı çocuğun bilişsel gelişimi ile paralel olarak gelişir ve birbirinden bağımsız değildir.” dedi.
Bebeklik ve erken çocukluk devri önemli
Dilin gelişebilmesi için fikrin oluşmaya başlamış olması gerektiğini söz eden Yüksel, “Aslında niyet gelişimi, lisan tarafından belirlenir de denebilir. Lisan sayesinde niyet gelişir ve tekrar lisan sayesinde aktarılmış olur ve bu süreç de çocuğun etrafına, en nihayetinde de topluma ahengini sağlamış olur. Bu, pek doğal çocuğun içinde bulunduğu kültürün ana lisanı ile gerçekleşir. Bilhassa bebeklik ve erken çocukluk periyodu, lisanın kazanılmasında değerlidir ve rastgele bir nedenle lisan gelişiminde geri kalınması topluma ahengi ve tüm ömrü etkileyebilecek nitelikte olabilmektedir.” diye konuştu.
Her bebek lisan yeteneği ile doğar
Her bebeğin şayet fizikî olarak kıymetli bir sorunu yoksa lisan yeteneği ile doğduğunu belirten Öğretim Vazifelisi Merve Yüksel, “Yaşamın birinci yılı lisan öncesi devir, okul öncesi yıllar ise temel lisan yeteneklerinin kazanıldığı devir olarak tanımlanır. Lisan öncesi devirde bebek, konuşmasa bile sesleri duyabilir. Hatta doğumdan sonraki birkaç gün içinde sesler ortasından annelerinin sesini ayırt edebilirler. İsteklerini çeşitli sesler çıkararak ve ağlayarak bildirir. Genel olarak 6. Aydan itibaren “ba-ba”, “de-de” üzere çeşitli heceleri çıkarmaya başlar. 12. Aya hakikat ise birinci sözler çıkmaya başlar.” dedi.
Dil gelişiminin evreleri nasıl olmalı?
Öğretim Vazifelisi Merve Yüksel, lisan gelişim devirlerini şöyle sıraladı:
1-2 Ay: İnsan sesine ve bilhassa annenin sesine reaksiyon verir. Rastgele bir muhtaçlık ya da sorun olduğunda bunu ağlayarak belirtir. Değişik sesleri ayırt etmeye başlar.
İlk 4 Ay: Farklı sesleri ayırt edebilir.
4-8 Ay: Seslere karşı reaksiyon verir. Konuşmalara hırıltı ile karşılık verir. Farklı ses tonlarını algılar ve taklit etmeye başlar.
İlk 9 Ay: Ağlar, gülümser, ünlü sesleri çıkarır. Elini uzatır; verme, işaret etme, gösterme hareketleri yapar.
9-12 Ay: Yetişkinlere misal ses tonu çıkarmaya başlar. 12 aylıkta 5-10 sözlük bir hafıza oluşur. Ancak ilerleyen birinci 6 ayda iki katına çıkar.
1-2 Yaş: Bir iki sözcüklü sözler kurar. Olumsuz cümleler ve soru cümleleri oluşturur.
2-3 Yaş: Söz dağarcığının süratle arttığı periyottur. 3-4 sözlük cümleler kurar ve 2 yaşında yaklaşık 250 söz haznesine sahiptir. 3. yaşta ise 1000 söze kadar çıkabilir.
3-5 Yaş: Sorulara karşılık verebilir. Hususları değiştirebilir. Kendi kendine soru-cevap diyalogları oluşturur. Kendi kendine konuşabilir. “Neden”, “Niçin” soruları sorabilir.
5-6 Yaş: Lisanı akıcı bir biçimde konuşabilir. “Çünkü”, “Ama”, “Sadece” üzere bağlaçlar kullanarak cümleler kurabilir. His ve niyetleri aktarabilir.
Dil gelişimi birtakım faktörlerden etkilenebilir
Genel olarak bu evrelerin sırayla ortaya çıkmakla birlikte ortaya çıkış vakitleri farklılık gösterebildiğini kaydeden Yüksel, “Tüm bebekler, öğrenmeye öncelikle lisandaki sesleri öğrenmekle başlarlar ve her yaştaki beşerde olduğu üzere anladıkları söz sayısı kullanılan söz sayısından fazladır. Çocuğun birinci sözleri ortasında isimler başta gelir. Akabinde fiiller, sıfatlar ve edatlar gelir. Çocukların öğrenebildiği ve söz edebildiği dilsel özelliklerdeki bu sıralama genelde değişmezken, gelişimin suratı; fizyolojik ve genetik özellikler, bilişsel gelişim, toplumsal etraf ve etkileşim, aile-çocuk ortasındaki sözel bağlantı seviyesi, sosyoekonomik ve sosyokültürel özelliklerden etkilenebilmektedir.” dedi.
Bu belirtiler sorun habercisi olabilir
Biyolojik faktörlere bağlı olarak duyma sorunu, görme sorunu, yarık dudak-damak gibisi problemleri olan çocukların konuşmalarında sorun çıkabileceğini ve gecikmeye neden olabileceğini kaydeden Merve Yüksel, “Ayrıca zihinsel gerilik, serebral palsi, otizm, yaygın gelişimsel bozukluk üzere durumlar da lisan gelişiminde sorunlara neden olabilir. Olağan gelişimsel süreç içerisinde her ay ve yaşta kullanması gereken söz sayısı, kurması gereken cümle yapıları üzere beklentiler vardır. Bu beklentileri gerçekleştirmiyorsa, söylenenleri duymuyormuş ve anlamamış üzere görünüyor, uygun reaksiyon vermiyorsa tüm bu bulguları birlikte kıymetlendirerek kimi önlemler alınması gerekir.” ikazında bulundu.
Yüksel, “Özellikle 12-18 ayda ortalama 5-20 söz bilmeleri gerekir ve kolay 2 sözlük cümleler kurması beklenir. Şayet sözleri kullanmak yerine işaret lisanını kullanıyorsa, sizin isteklerinize reaksiyon vermiyorsa, birtakım sesleri çıkarmıyorsa bir uzmanla görüşmek gerekmektedir.” diye konuştu.
Bebeğinizle kesinlikle konuşun
Dil gelişimini etkileyen en değerli faktörlerin başında çocuğun toplumsal etrafının geldiğini kaydeden Merve Yüksel, “0-12 ay ortasında lisan gelişimi için kesinlikle bebeklerle konuşmak gerekir. Yanıt vermese bile sözleri tekrar etmek değerlidir. ‘Suyu döktüm’, ‘Kapıyı açtım’ üzere kimi yapılan işler konuşularak anlatılabilir. İsmini söylediğinizde bakmasını sağlamak, kullandığı söz ve heceleri ‘Su içmek istiyorsun’ vb. halinde desteklemek, “ce-ee” ve “fış fış kayıkçı” üzere oyunlar oynamak lisan gelişimini olumlu etkileyecektir.” dedi.
0-3 yaş ortasında mutlaka ekran seyrettirilmemeli
Dil gelişiminde uyaran eksikliğini azaltmanın en güzel yolunun, çokça konuşmak ve televizyon, tablet üzere aletlerden mutlaka uzak tutmak olduğunu vurgulayan Merve Yüksel, tekliflerini şöyle sıraladı:
- 0-3 yaş ortasında hiçbir biçimde televizyon/ekran seyrettirilmemesi önerilmektedir. Zira televizyonun karşısında bir irtibat sisteminin içine değil, ondan karşılık beklenmeyen pasif bir sistemin içine dahil olmaktadır. Bu yüzden birebir bakım vereni ve etrafındaki erişkinlerle olan alakaları çocuğun lisan gelişimini zenginleştirir.
- 12-36 aylarda ise fotoğraflı kitapları birlikte incelemek, ‘Ben yaptım’, ‘Sen yaptın’ üzere zamirleri kullanmak, yaşıtları ortasında bulunmasını sağlamak gerekir. Kız çocuklarının daha erken, erkek çocuklarının daha geç konuşabileceği ile ilgili bir inanış vardır. Bu da erkek çocuklarda konuşma gecikmelerinin fark edilmesini ve erken müdahale edilmesini engellemektedir.
- 3 yaşından itibaren kreşe gitmek de lisan gelişiminin zenginleşmesini sağlayan en kıymetli etmenlerden bir adedidir. Orada akran ve yetişkinlerle kuracağı toplumsal bağlar bunu desteklemektedir. Diğer bir dikkat edilmesi gereken nokta ise anne baba ve yetişkinlerin çocukla konuşurken “bebeksi” bir lisanda irtibat kurmamaya çalışmalarıdır.
Öğretim Vazifelisi Merve Yüksel, ebeveynlerin lisan gelişim evrelerinin özelliklerini, çocukların konuşmalarını geciktirecek etmenleri bilmelerinin ve bunlara dikkat etmelerinin değerli olduğunu belirterek “Bu sayede bir sorun olduğunda fark edilebilmekte ve müdahale edilebilmektedir. Çok daha ileri boyuttaki konuşma gecikmelerinde öncelikle bir çocuk psikiyatristine başvurulması gerekmektedir. Muhtaçlığa nazaran dil-konuşma terapistleri ya da psikolog ve özel eğitim uzmanlarına yönlendirilebilmektedir.” diye konuştu.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
