Çocuğun ruhsal ve duygusal gelişimi için hudutların gerekli olduğunu vurgulayan uzmanlar, çocuğun gerçek hayattaki birinci hudutlarının aile ortamında oluştuğuna dikkat çekiyor. “Aile ortamının çok müsaade verici ve hudut koymayan yapısı, çocuğa kendi sonları hakkında net olmayan karışık bildiriler verir” ikazında bulunan uzmanlar, “Kendi sonları hakkında fikir sahibi olmayan çocuk, gerçek ömürde kuracağı alakalarda ve yetişkin hayatında daima olarak oburlarının sonlarına çarpar” diyor. Uzmanlara nazaran hudutlar ve sorumluluklar çocuğa çok küçük yaşlardan itibaren öğretilmeli.
Üsküdar Üniversitesi NPİSTANBUL Beyin Hastanesi Çocuk Ergen Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, sonlarının ve sorumluluklarının farkında olan şuurlu çocuk yetiştirmeye ait tavsiyelerde bulundu.
Sınırlar, beslenme ve hareket kadar gerekli
Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Bilinçli çocuk olmak, hudutlarının ve sorumluluklarının farkında olmak, kişisel hak ve özgürlüklerinin farkında olup seçim yapabilmek, his ve davranış farkındalığı ve bunları yönetebilmekle ilgilidir” dedi. Bir çocuğun büyümesi için beslenme ve hareket ne kadar gerekli ise ruhsal ve duygusal gelişimi için de hududun o kadar gerekli olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Çok erken yaştan itibaren bizler keşfetmeye başlar ve sonları test etmeye çalışırız. Bu keşif ve hudutlar kendimizi annemizin vücudundan ve ruhsallığından ayrıştırmakla başlar ve motor hareketlerin kazanımı ile gerçek hayatın fizikî kurallarına ve içsel keşiflerimize gerçek evrilir.” dedi.
Gerçek hayattaki birinci sonlar ailede oluşur
Gelişen çocuğun gerçek omurdaki birinci sonlarının aile ortamında oluştuğunu kaydeden Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Aile ortamının çok müsaade verici ve hudut koymayan yapısı, çocuğa kendi sonları hakkında net olmayan karışık bildiriler verir. Kendi hudutları hakkında fikir sahibi olmayan çocuk, gerçek hayatta kuracağı alakalarda ve yetişkin hayatında daima olarak diğerlerinin hudutlarına çarpar.” dedi.
Sınırlama gelişmediğinde çocukta bağımlı özellikler gelişebilir
Sınırlanmanın birebir vakitte karşıdakinin varlığını ve muhtaçlıklarını tanımayı ve kabul etmeyi de beraberinde getirdiğini belirten Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Bu gelişmediği takdirde kendi başına fonksiyon görmekte zorlanan çocuk daima oburunun koyduğu sonlara muhtaçlık duyacağı için bağımlı özellikler geliştirecektir. Öte yandan kendini daima ilgi odağı ve merkezde tutmanın yolu olarak yaşına uygun olmayan davranışlar edinebilir ya da ilgi dikkat çekmek için sıkıntılı davranışlar geliştirmeye yatkın olabilirler. Mutsuzluk, daima yaşanan hayal kırıklığı ve doyumsuzluk bu aile ortamında yetişen çocuğun tipik özelliklerdir.” dedi.
Aşırı otoriter aile yapısı, çocuğun kişiselliğini ihmal ediyor
Aşırı otoriter aile yapısının ise çocuğu çok sonlandıran, çocuğun kişiselliğini büsbütün ihmal eden, buyurgan ve itaat isteyen bir aile yapısı olduğunu kaydeden Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Böyle bir aile ortamında his paylaşımı neredeyse yoktur. Farklı düşünmeye hareket etmeye müsaade vermeyen bu aile ortamında yetişen çocukların özgüven gelişimi yetersiz olacağından ileriki periyotta kendini söz etmekten ya kaçınır ya da kendini kabul ettirmek için çok saldırgan ya da problemli davranışlar gösterebilir.” ikazında bulundu.
Demokratik aile ortamı, hudut koyuyor sorumluluk aşılıyor
Demokratik aile ortamının ise çocuğun fizikî ve duygusal gereksinimleriyle ilgilenirken ona uygun hudutları da koyan, denetleyen ve uygun sorumlulukları aşılayan bir aile ortamı olduğunu belirten Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Çocuğun sorumluluk almasına müsaade verir ve uygun davranışlar ortaya çıktığında ödüllendirerek pekiştirir.” dedi.
Sınırlar ve sorumluluklar erken yaşlarda öğretilmeli
Sınırlar nasıl erken yaşta geliştirilmeli ise sorumluluk şuurunun de tıpkı biçimde çok erken yaştan itibaren çocuğa aşılanması gerektiğini vurgulayan Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Anne babalar çocuğun yapabileceği davranışları onun yerine kendisi yapmamalıdır. Bu, erken devirde kendi yemeğini yemek, kendi giysisini giyip çıkarmak olduğu üzere, daha sonra da kendi odasını, oyuncaklarını toplayabilmek, ders nizamını takip etmek, konut içi kimi misyonlar edinmek üzere davranışlarla kendisini gösterir. Bu misyon ve sorumluluklar çocuğun yaş ve gelişimsel kapasitesinin altında ya da üstünde olmamalıdır ve kesinlikle sonuçlarının pekiştirilmesi gerekir. Bu sayede çocuklar bireyselleşmenin, kendi başına hareket edebilmenin de birinci adımların atarlar ve seçim yapmayı öğrenirler.” diye konuştu.
Çocuğun sorumluluğunu, anne-baba almamalı
“Çocuğun almadığı sorumluluğu anne babanın alması, ömür uzunluğu ‘Benim yerime nasıl olsa biri bu işi yapar’ üzere çok yanlış bir ileti verecektir” ikazında bulunan Doç. Dr. Çiğdem Bektaş, “Ergenliğe kadar ödev yapmak ya da ders çalışmak dışında hiçbir sorumluluk verilmemiş, hatta ödev de dahil her şeyi onun için birinin yapmasına alışmış bir çocuğun ergenlikte özerk davranış geliştirmesi yani seçim yapması, bağımsız karar vermesi ve davranışının sorumluluğunu alabilmesi mümkün olmayacak ve anne babaya duyulan muhtaçlık ile bağımsızlık muhtaçlığı ortasında çatışmalı bir gelgit yaşayacaktır.” diye konuştu.
Yardım istemek yerine, net tanımlama yapılmalı
Burada değerli olan sorumlulukla ilgili verilen bildirilerin isteğe bağlı “yardım eder misin” halinde olmadan net tariflerle “Yatağını toplamak senin misyonun, odanın paklığı ise bana ait” formunda olması gerektiğini vurgulayan Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Bazı anne – babalar çok korkulu ve denetim edici ve hatta mükemmeliyetçi olduğu için çocuğun yapabildiğini görmek ve yapabildiği kadarını kabul etmekte zorlanır ve çocuk yerine yapmaya başlar. Bu da çocukta yetersizlik ve hiçbir vakit ebeveynlerinin istediği kadar uygun olamayacağına dair inancı pekiştirir. Bu durum çocukta oburlarının bu işi daha yeterli yapacağına dair bir inanç geliştirmesine ve ergen ve yetişkin hayatta sorumluluk almaktan kaçınan bireylere dönüşmesine neden olur.” dedi.
Sınır ve sorumluluklar, zorluklara hazırlıyor
Çocuğun yaşına uygun sorumluluk vermenin tıpkı vakitte “Ben sana güveniyorum ve senin kişiselliğini tanıyorum” demek manasına geldiğini belirten Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, “Aksi halde çocuklar anne babalarının uzantıları haline gelecektir. Ergenlikte riskli davranışlar ve yeni denemeler karşısında çocuğun ruhsal dayanabilme gücü, aile içinde o yaşa kadar ona çizilen hudut ve verilen sorumluluklarla da çok bağlantılıdır. Hudut ve kuralların net olması, çocuk ve ergen için de yaşayabileceği toplumsal ve ilişkisel zorluklar karşısında hem sonlarını çizerek kendini koruyabilmesi hem de uygun davranışlar göstermesini sağlar.” dedi.
Tüm bu süreçlerde ebeveynin nasıl davrandığının en değerli kısımlardan biri olduğunu belirten Doç. Dr. Çiğdem Yektaş, ailelere tavsiyelerini de şöyle sıraladı:
– Kendi hudut ve sorumlulukları konusunda örnek olabilen bir ebeveyn çocuk için uygun bir özdeşim modeli oluşturacaktır.
– Onun fizikî sıhhatiyle ilgilenmek kadar duygusal yeterlilik haliyle de ilgilenmek ve bunun için uygun birer tavsiyeci olmaktan çok âlâ birer gözlemci, dinleyici ve duygusal eşlikçi olmak değerlidir.
– Kendi geçmiş yüklerimiz, öğrenilmiş zihinsel kurallarımızın dışına çıkarak, onu etiketlemeden, onun potansiyeline, mizacına ve biricikliğine hürmet duymak, onun tecrübelerine eşlik edebilmek, bir şeyleri başardığını görmek için sabırlı olmak, onun yerine aksiyona geçmek yerine ya da başarısızlığını telafi etmek yerine ona vakit ve alan tanımak ve yanılgı yapmasına müsaade vermek gerekir.
– Model olmak model olmak model olmak. Nasıl bir çocuk yetiştirmek istiyorsak o denli bir yetişkin olmalıyız. Çocuktan istediğimiz şeyler konusunda kendimiz telaffuzdan aksiyona geçmediğimiz sürece uygun bir model olamayız.
– Unutmayın ki çocuğun en büyük gereksinimi övgünüz değil, yargısız kabulünüz, şartsız sevginiz ve şefkatli eşlikçiliğinizdir.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
