Beyniniz yaşlanmaya hazır mı? TUİK bilgilerine nazaran; ülkemizde 65 yaş üzeri birey sayısı 10 milyon civarında ve 2040 yılında bu sayının 16 milyonun üzerine çıkması bekleniyor. Tıp alanındaki gelişmeler de ömür müddetlerinin uzamasını sağlıyor. Toplumdaki yaşlı bireylerin oranı her geçen gün artarken, bilimsel çalışmalarla yeni soruların cevapları aranmaya başlandı: İleri yaşlara ulaşmayı başaran bir bireyin beyni öteki organları kadar sağlıklı kalabilecek mi? Bir bireyin böbrekleri, akciğerleri, karaciğeri ve kalbi sağlıklı kalırken, beyni bu organlara oranla daha süratli yaşlanabilir mi? Bu sorunun karşılığı ne yazık ki “evet”. Bunlarla bağlantılı olarak son yıllarda üzerinde durulan “Bilişsel Rezerv Teorisi”; beynimizin bir kumbara üzere doğuştan itibaren beslenme biçimimiz, aldığımız eğitim, hayat biçimimiz ve geçirdiğimiz hastalıklar sonucunda zenginleştiği ya da yoksullaştığı, bir öbür sözle ‘erken yorulduğu’ aslına dayanıyor. Pekala beynimizi süratle yaşlandıran faktörler neler? Acıbadem Üniversitesi Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Kısmı, Acıbadem Taksim Hastanesi Nöroloji Uzmanı Dr. Öğretim Üyesi Mustafa Seçkin beynimizde hasar oluşturan 6 sorunu anlattı; değerli teklifler ve ihtarlarda bulundu!
COVID-19 ENFEKSİYONU
Imperial College London’da yapılan bir araştırmada; Covid-19’un bilişsel (kognitif) tesirleri incelendi. Araştırmada; bu hastaların bir kısmında Covid-19 enfeksiyon bulguları düzeldikten aylar sonra dahi devam edebilen dikkat, bellek ve odaklanma bozukluğu stilinde bir çeşit ‘zihin bulanıklığı’ tanımlandı. Yapılan IQ testlerinde ise hastaların Covid-19 enfeksiyonu öncesine oranla yüzde 10’a varan kayıp yaşadığı gösterildi. Nöroloji Uzmanı Dr. Öğretim Üyesi Mustafa Seçkin,“Bu tablo da Covid-19 geçiren hastaların kimilerinin beyinlerinin en az 10 yıl yaşlandığı manasına geliyor ve pandemi tedbirlerine sıkı sıkı bağlı kalmanın değerini bir sefer daha ortaya koyuyor.” diyor.
BEYİN DAMAR HASTALIKLARI
Kolesterol yüksekliği, kalp ritim ve kapak bozuklukları, yüksek kan basıncı (hipertansiyon) ve diyabetin neden olduğu beyin-damar hastalıkları, beyni yoran değerli hastalıklar ortasında yer alıyor. Güzel denetim edilemeyen şeker ve kan basıncı seviyeleri, kalp ritmini etkileyen durumlar ve damar sertliğine (ateroskleroz) neden olabilen kolesterol yükseklikleri, beynin kanlanmasını bozarak yavaş yahut ani gelişen beyin hasarına yol açabiliyor. “Ani gelişen olaylar çoklukla semptomatiktir, yani belirti verir. Lakin teşhis konularak tedavi edilebilse de birçok hastada beyin dokusunda önemli kalıcı hasar oluşuyor.” ikazında bulunan Dr. Öğretim Üyesi Mustafa Seçkin, şöyle devam ediyor. “Özellikle denetim altında olmayan diyabet ve hipertansiyon üzere durumların neden olduğu küçük damar hastalıkları ise şayet beynin kritik alanlarını, örneğin bellekle ilgili alanları etkilemediyse çoğunlukla sessiz ve sinsi seyrediyor. Küçük damarların etkilenmesi sonucunda görülen milimetrik hasarlar yıllar içerisinde birleşerek geniş bir alanın etkilenmesine neden olabiliyor ve bir çeşit bunama yahut parkinsonizm bulguları ortaya çıkarabiliyor.”
UYKU BOZUKLUKLARI
Uyku, beynin dinlendiği, çöplerini boşalttığı ve gücünü tazelediği bir süreç. Dr. Öğretim Üyesi Mustafa Seçkinuyku sırasında salgılanan hormonların beyin ve ruh sıhhati için büyük ehemmiyet taşıdığına dikkat çekerek, “Ayrıca gün içerisinde beyinde üretilen olağandışı yapıdaki proteinler uyku sırasında beyinden temizleniyor. Uyku düzensizliği bu olağandışı proteinlerin birikerek Alzheimer hastalığına yol açan patolojik sürece katkıda bulunmasına yol açıyor. Bu nedenle uyku bozuklukları yalnızca beyni yoran değil tıpkı vakitte direkt Alzheimer hastalığıyla bağlı olabilen önemli klinik durumlardır.” diyor.
BESLENME BOZUKLUKLARI
Çoğunlukla beslenme eksikliği ile bağlantılı olan, lakin mide ve bağırsak hastalıkları sonucunda emilimin bozulması nedeniyle de görülebilen B1, B6, B12 ve D vitamini, folik asit üzere vitaminlerin yahut demir üzere değerli yapıların eksikliği hudut hücrelerinin işlevini bozuyor ve bu eksiklik uzun sürerse, beyinde kalıcı hasara yol açabiliyor. Dr. Öğretim Üyesi Mustafa Seçkinçok kolay tarama testleriyle teşhis konulabilen bu durumların en süratli ve kolay formda düzeltilebilen problemler ortasında yer aldığını vurgulayarak, “Ayrıca son yıllarda bilhassa genetiği değiştirilmiş buğday ve gibisi tahıllarda olağandan çok daha yüksek ölçüde bulunan bir protein olan gluten yüklü beslenmenin beyinde kronik bir yangı, yani enflamasyon yaratarak baş ağrısı, depresyon, motivasyon bozuklukları, hatta Alzheimer ve Parkinson hastalıkları üzere nörodejeneratif süreçleri tetikleyebileceği gösterilmiştir.” diyor.
BÖBREK HASTALIKLARI
Sinir hücrelerinde her saniye yüzlerce kimyasal tepki gerçekleşiyor. Bu kimyasal tepkilerin en kıymetli yapıtaşları ortasında; sodyum, potasyum, klor ve magnezyum üzere elektrolitler yer alıyor. Beslenme yoluyla bu elektrolitlerin eksik yahut fazla alınmaları, yetersiz su içmek yahut kronik böbrek hastalıkları bedende elektrolit bozukluklarına yol açabiliyor. Elektrolit dengesizliği; unutkanlık, yorgunluk ve uyuklama halinden, anlamsız konuşma hatta komaya varabilen şuur bozukluklarına, felç gibisi kas gücü kaybına ve epileptik nöbet gibisi ataklara neden olabiliyor. Ayrıyeten böbrek yetmezliğinde idrarla atılamayan toksik unsurlar sirkülasyon yoluyla beyne ulaşarak direkt hasar verebiliyor. Bu hasar öbür metabolik bozukluklarda olduğu üzere beyin işlevlerinin direkt olarak etkilenmesi biçiminde olabiliyor. Böbreklerin filtreleme vazifesini yapamaması sonucunda böbrekten atılması gereken ilaçların kan seviyesinin çok yükselmesi çok dozda ilaç almışçasına beyinde yan tesirlere neden olabiliyor. Örneğin kan sulandırıcı bir ilacın böbrekten atılamaması ve kanda çok doza ulaşması beyin ve öteki organlarda kanamaya yol açabiliyor. Yaşlılıkta görülen böbrek bozukluklarının değerli bir kısmı yetersiz su içmeye bağlı olarak görülüyor.
HAREKETSİZLİK VE GERİLİM
Beyni erken yaşlandıran bir öteki kıymetli etken ise; pandemide toplumsal izolasyon nedeniyle çoğumuzun sıkıntı yandığı; ‘hareketsizlik’. Covid-19 pandemisindeki tedbirlere uyarak hiç meskenden çıkmayan, hareketsiz kalan ve ağır gerilim yaşayan yaşlı bireylerin Covid-19 geçirmedikleri halde bilişsel yetilerinin beklenenden çok daha süratli bozulduğu belirtiliyor. Bu da hareketsizliğin ve gerilimin beynin yaşlanması üzerindeki olumsuz tesirlerini gösteriyor. Ayrıyeten gençlik yıllarından itibaren kronik depresyon yaşayan bireylerin gerilim hormonlarının tesiri ile beyinlerinde bellek işlevlerinden sorumlu hipokampal alanlarda küçülme olabiliyor. Bu da yaşlılıkta demans riskini arttırabiliyor.
Beynin yorulduğunu gösteren 6 değerli işaret!
Dr. Öğretim Üyesi Mustafa Seçkin, “Beynin yorulduğunu, bir öteki deyişle hasar gördüğünü gösteren en değerli işaret, işlevselliğimizin azalmış olmasıdır.” diyerek yorgun bir beynin birinci sinyallerini şöyle anlatıyor:
- Daha evvel kısa müddette yaptığınız bir işi daha uzun müddette yapmaya başlamışsanız, hatta tamamlamakta zorlanıyorsanız,
- Aynı anda birden fazla işi yürütmekte zahmet çekiyorsanız,
- Randevuları, faturaları takip etmekte zorlanıyorsanız,
- Gün içi yorgunluk, uyuklama hali başlamışsa,
- Hobilerinize karşı ilgi ve motivasyonunuz azaldıysa,
- Basit bir alışveriş listesini yazılı olmadan hatırlamakta zorlanıyorsanız işlevselliğiniz etkilenmeye başlamış demektir.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
