Uzun bir müddettir hayatımızda olan COVID-19 ile ilgili her geçen gün yeni gündemler ortaya çıkıyor. Virüsün bugüne kadar gelişen varyantları Alfa (İngiltere), Beta (Güney Afrika), Gama (Brezilya), Delta (Hindistan) ve Epsilon (Kaliforniya) olarak sınıflandırılıyor. Bir yandan tüm dünyada aşı çalışmaları devam ederken, en merak edilen mevzuların başında son periyotlarda öne çıkan Delta varyantının ne kadar tehlikeli olduğu ve aşıların koronavirüsten korunmadaki rolü geliyor. Memorial Şişli Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. M. Servet Alan, delta varyantı ve COVID-19 aşıları ile ilgili sık sorulan soruları yanıtladı.
Yüzde 60 daha bulaşıcı
Delta varyantı birinci olarak Hindistan’da ortaya çıkan ve sonrasında tüm dünyaya yayılmaya başlayan COVID-19 virüsü varyantıdır. Şu anda alfa varyantı daha yaygın olmakla birlikte delta varyantı da süratle yayılmaya devam etmektedir. Ülkemizde de delta varyantları saptanmaktadır. Daha bulaşıcı ve daha ağır seyirli hastalığa yol açabilen bir virüsün ortaya çıkması kıymetli bir telaş kaynağı olmayı sürdürmektedir. Bununla birlikte iki doz aşı uygulanan şahıslar delta varyantından da korunmaya devam etmektedir. Lakin bilhassa tek doz aşı uygulananlarda bu korunma kâfi olmayabilir. Yapılan çalışmalar delta varyantının alfa varyantından 60 daha bulaşıcı olduğunu göstermektedir.
Tüm varyantlardan korunmak için kesinlikle aşı olun
Çoğu bireyde bu varyantların daha önemli hastalığa yol açtığını gösteren bir kanıt bulunmamaktadır. Altta yatan hastalığı olanlar ve yaşlılar için virüs öteki varyantlarda olduğu üzere daha tehlikelidir. Daha bulaşıcı olan bir virüs ise birebir şiddette enfeksiyona yol açsa bile, daha fazla sayıda bireye bulaşacağı için bilhassa aşısız şahıslarda daha fazla hastalık ve mevte neden olacaktır. Tüm varyantlardan korunmak için önerilen enfeksiyondan korunma tedbirleri birebirdir. El hijyeni, toplumsal aranın korunması, maske, âlâ bir havalandırma ve aşı kesinlikle dikkat edilmesi gereken hususlardır.
Son periyotlarda gözetici özelliğinden yan tesirlerine kadar aşı konusunda merak edilen pek çok mevzu bulunmaktadır. Bunlar şöyle özetlenebilir:
Biontech aşısı mı Sinovac aşısı mı daha tesirli?
Tüm dünyayı tesiri altına alan COVID-19 salgın hastalığının önlenmesinde en değerli yardımcımız aşıdır. Yapılan çalışmalar sonucunda COVID-19 hastalığına karşı çeşitli aşılar geliştirilmiştir. Bu aşılardan biri Biontech oburu ise Sinovac’dır. Türk aşı araştırmalarında da üçüncü faz çalışmaları yapılmaya başlandığı bilinmektedir. Pfizer-Biontech aşısının hem birinci dozdan sonra koruyuculuğun başlaması hem de bulaşmayı engelleme açısından biraz daha tesirli olduğu bilgisi bulunmaktadır. Biontech ve Sinovac aşıları ağır seyirli enfeksiyonları ve mevt mümkünlüğünü kıymetli oranda engellemektedir. Bu nedenle COVID-19 aşılarından hangisi size uygunsa kesinlikle yaptırmanız önerilir.
Üçüncü doz aşı gerekli mi?
Aşı sonrası müdafaa ne kadar sürüyor, üçüncü doz COVID-19 aşısı uygulanacak mı üzere soruların cevabı için araştırma sonuçlarını ve Sıhhat Bakanlığı açıklamalarını beklemek gerekir. Grip aşısı üzere COVID-19 aşısının da her yıl uygulanması gerekebilir. Bunu, yapılacak araştırmalar ve sonuçları gösterecektir.
COVID-19 aşılarının yan tesirleri var mı, varsa nelerdir?
Tüm aşılar müdafaayı amaçladıkları mikroorganizmaları bedene tanıtırken birtakım istenmeyen tesirler görülebilir. Aşılara bağlı olarak aşının uygulandığı yerde yahut genel birtakım yakınmalar olabilir. Aşı sonrası kolda, aşının uygulandığı yerde kızarıklık, şişlik, ya da ağrı üzere yakınma ve bulgular ortaya çıkabilir. Lakin bu yakınmalar aşının yapıldığı yere soğuk uygulama yapılarak azaltılabilir. Ayrıyeten gerekiyorsa parasetamol alınabilir. Aşı, kimi bireylerde de hafif ateş, titreme, halsizlik, kas ağrısı, baş ağrısı üzere yan tesirlere neden olabilir. Bunlar aşı sonrasında görülebilen, bedenimizin aşıya verdiği cevaba bağlı belirtilerdir. Bu yakınmalar için de parasetamol kullanılabilir.
Aşı sonrası kol ağrısı yaşayanlar neler yapmalı?
Aşı sonrası kolda aşının uygulandığı yerde ağrı en sık görülen istenmeyen etkilerdendir. Aşı bölgesine soğuk uygulama yapılabilir, parasetamol kullanılabilir.
Aşı sonrası banyo yapabilir miyim?
COVID-19 aşısı olan bireyler isterlerse aşı sonrasında banyo yapabilir.
Aşı sonrası nasıl beslenmeliyim?
COVID-19 aşıları sonrası yiyeceklerle bağlı aşıya özel rastgele bir kısıtlama bulunmamaktadır. Aşı olan kişi rutin beslenme alışkanlıklarını devam ettirebilir.
Gebelik ve emzirme periyodunda aşı yapılabilir mi?
Gebelik devrinde COVID-19 hastalığına yakalanan anne adayları bu hastalığı daha ağır geçirebilir. Aşı konusunda karar verilirken COVID-19’la temas mümkünlüğü, hastalığın önemli seyretme riski, aşının bilinen faydaları ve gebelikte aşının güvenilirliğine ait kısıtlı ama giderek güçlenen bilgiler değerlendirildiğinde; bilhassa COVID-19’u ağır geçirme riski yüksek olan hamilelere kendi istekleri halinde aşı uygulanması önerilmektedir. Aşının gebeliğin birinci üç ayında uygulanmaması tercih edilmektedir.
Biontech, m-RNA aşısı kısırlaştırır mı?
Aşılar kısırlığa neden olmaz. Öteki aşılarda olduğu üzere COVID-19 aşılarında da bu tarafta bir bulgu ya da bilgi bulunmamaktadır.
Alerji kıssası olan bireylerde aşının yan tesirleri daha mı ağırdır?
Aşıya bağlı önemli yan tesirler ekseriyetle alerjik tepkilere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Önemli alerjisi olan bireylerin aşı olurken kesinlikle bunu tabibine bildirmesi ve buna yönelik tedbirlerin alınarak aşının yapılması gerekmektedir. Bir aşıya karşı birinci uygulamada çok şiddetli, anafilaksi olarak tanımlanan alerjik tepkiler gelişmişse birebir aşı tekrar uygulanmamalıdır. Hekiminiz bu durumu kıymetlendirerek size yapmanız gerekenler hakkında ayrıntılı bilgi verecektir. Önemli alerjiler üzere yan tesirler çok seyrek ve ekseriyetle aşı uygulandıktan kısa bir mühlet sonra görülmektedir. Bu nedenle aşı sonrasında 15 ile 30 dakika aşının uygulandığı sıhhat kuruluşunda beklenmesi gerekmektedir.
Aşıların uzun periyot sonuçları bilinmiyor, tesirleri ne olabilir?
COVID-19 hastalığı 2019 sonu, aşıları ise 2021 yılı başında hayatımıza girmiştir. Bu nedenle hastalığın ve aşıların uzun periyot sonuçları için beklemek gerekir. Bununla birlikte aşıların olumsuz tesirleri ekseriyetle erken devirde görülmektedir. Bu nedenle uzun periyotta farklı bir istenmeyen tesir olmayacağı düşünülmektedir. COVID-19 aşılarının hastalığın ve buna bağlı ölümlerin önlenmesindeki faydaları muhtemel istenmeyen tesirlerin çok üzerindedir.
m-RNA aşıları genetiğimizi değiştirir mi?
m-RNA çok kısa ömürlü bir moleküldür. Aşılamadan kısa müddet sonra planlanan tesirini oluşturup parçalanır. m-RNA hücre çekirdeğine girmez. Genetiğimizi değiştirdiği istikametinde rastgele bir bulgu bulunmamaktadır.
Birinci aşıdan sonra ikinci dozu farklı bir aşıyla yapabilir miyim?
COVID-19 aşılarında şu anda birinci dozdan sonra ikinci dozu farklı bir aşıyla yapma seçeneği sunulmamaktadır. Tüm dünyada tıpkı aşıyla ikinci dozun yapılması önerilmekte ve bu halde uygulanmaktadır.
Aşının kanda pıhtılaşmaya neden olmaması için kan sulandırıcı ilaçlar alınmalı mı?
Pıhtılaşmaya neden olduğu düşünülen aşılar ülkemizde kullanılmamaktadır. Aşının pıhtılaşma yapması muhtemelliğine karşı kan sulandırıcı olarak isimlendirilen ilaçların kullanılması önerilmemektedir.
Aşı oldum, testim müspet çıkar mı?
COVID-19 aşıları, COVID-19 hastalığına karşı bağışıklık oluşturur. Bunun değerli bir kesimi da IgG ve IgM sınıfından antikorlardır. Aşı sonrası antikor testleri, yani virüsle karşılaştığımızı gösteren testler müspet bulunabilir. Hastalığın tanısı için altın standart olan PCR testleri, yani virüsün genetik hususunu gösteren testler ise olumlu bulunmaz.
Aşı öncesi ağrı kesici alınmalı mı?
Ağrı kesicilerin aşının aktifliğini nasıl etkileyeceği bilinmediği için aşı öncesi bu ilaçların kullanılması önerilmez. Ateş düşürücü, ağrı kesici kullanılması gereken bir durum ortaya çıkarsa kullanılabilir.
Aşı olanlar nelere dikkat etmeli?
Aşı olan bireylerin öncelikle 15-30 dakika ortasında aşı oldukları sıhhat kurumlarında beklemeleri gerekmektedir. Bunun dışında aşının uygulandığı bölgede yan tesirler ortaya çıkarsa, soğuk uygulamalar yapılabilir ve parasetamol kullanılabilir. Daha önemli yan tesirler ya da alerjik rahatsızlıkları ortaya çıkan şahısların ise bir sıhhat kurumuna başvurması, tedavi alması ve müşahede altında tutulması gerekebilir.
Aşı olanlar önemli yan tesir durumunda ne yapmalı?
Aşı sonrasında şiddetli kaşıntı, bayılma, kusma, önemli alerjik tepki, hırıltılı teneffüs üzere çok önemli bir yan tesir kelam hususuyla kesinlikle en yakın sıhhat kuruluşuna başvurulmalıdır. Aşı sonrası önemli yan tesirler çoklukla birinci 30 dakika içinde ortaya çıkar. Bu nedenle aşıdan sonra 15-30 dakika sıhhat kuruluşunda beklenmesi önemli istenmeyen tesirlerin birçoklarına erken müdahale edilmesini sağlayacaktır.
Aşı sonrası kardiyak sorunlar yaşadıklarını lisana getiren şahıslar bu durumda ne yapmalı?
Aşıdan sonra kalp sorunları çok ender görülmektedir. Aşı sonrası ortaya çıkan kalp problemleri ekseriyetle hafif ve geçicidir. COVID-19 hastalığına bağlı kalp hastalıkları ise çok daha sık ve daha ciddidir. Aşının faydaları muhtemel risklerin çok çok üzerindedir. Bununla birlikte, aşı sonrası kardiyak sıkıntılar yaşadığını düşünen bireyler çabucak bir sıhhat kuruluşuna başvurmalıdır.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
