Üsküdar Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, salgının global diplomasi üzerindeki tesirlerini kıymetlendirdi.
Sürekli diplomasi global savaşları önlüyor
Küresel salgının ülkelerin sonlarını kapatmasının, memleketler arası sirkülasyonun gözle görülür derecede azalmasının ve aşı konusundaki rekabetin “Acaba içe kapanan, çatışmacı dünya nizamı geri dönebilir mi?” sorusunu gündeme getirdiğini belirten Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, “Yaklaşık 75 yıldır kimi bölgesel savaşlar ve çatışmalar hariç büyük bir global savaş yaşanmadı. Bu tertibin devam ettirilmesini sağlayan ana vasıtalardan birinin de ülkeler ortasında yürütülen daima diplomasi olduğu düşünülüyor.” dedi.
İkili alakalar toplumsal barış güvencesi
Ülkeler ortasındaki ikili bağların ve çok uluslu örgütler aracılığıyla yürütülen diplomatik yaklaşımın farkında olunmasa da herkes için bir toplumsal barış teminatı olduğunu vurgulayan Dr. Öğretim Üyesi Gökçay, şunları söyledi:
“COVID-19, 2020 yılının başında süratle yayılınca ve ülkeler teker teker hudutlarını kapatıp memleketler arası seyahatlere maniler koymaya başlayınca memleketler arası işbirliğinin yürütülmesi konusunda telaşlar artmaya başladı. Bilhassa Schengen muahedesi aracılığıyla birbirleri ortasındaki hudut geçişlerinde hürlük getirmiş olan Avrupa Birliği ülkelerinin bile ortak karar almak yerine ulusal tedbirlerle kendilerini müdafaaya çalışması telaşların dehşete dönüşmesine neden oldu. Bu tasaların haklı tarafları çok ancak sorunun kaynağını anlamak açısından epey yetersizler.”
Yeni dünya tertibi salgınla daha görünür oldu…
Küresel salgının memleketler arası nizam ya da diplomatik bağlantılar açısından yepisyeni bir dönüşüm getirmediğini söyleyen Dr. Öğretim Üyesi Gökçay, “Aksine aslında devam etmekte olan bir dönüşümü daha görünür kıldı. Daha açık söz etmek gerekirse soğuk savaş sonrası kurulduğu sav edilen ‘Yeni Dünya Düzeni’nin giderek arttırdığı global eşitsizlikler ve iklim değişikliğinin yıkıcı tesiri global salgın ile birlikte daha görünür oldu.” dedi.
Küresel finans krizi milletlerarası diplomasiye olan inancı sarstı
“2007/2008 global finans krizinin mevcut milletlerarası ekonomik yapının devam ettirilemez olduğunu gösterdi” diyen Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, ‘’Ardından gelen kemer sıkma siyasetleri yalnızca finans krizin yaşandığı yüksek gelirli ülkeleri değil, memleketler arası finansal yapıya sıkı sıkıya bağlanmış olan Yunanistan ve Türkiye üzere ülkeleri de derinden etkiledi. Memleketler arası işbirliğine ve diplomasiye olan inancı sarstı. Son on yıldır günlük hayatta bile deneyimlemeye başladığımız iklim değişiminin yıkıcı tesiri ise yalnızca bu ekonomik yapıya değil, hayatın her etabında mevcut tertibin devam ettirilemez olduğuna işaret ediyordu.” Tabirlerini kullandı.
Covid-19 iktisadi kriz ve ekolojik yıkımla ortaya çıktı
Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, “Wuhan’da bir hayvan pazarında insanlara geçtiği argüman edilen COVID-19 virüsü iktisadi kriz ve ekolojik yıkım sonucu ortaya çıktı.” dedi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Çin’deki hayvan pazarlarının düzenlemeden uzak yapısı, ülke içindeki geniş nüfusu besleyebilme ve fakirliği bir nebze olsun azaltabilmenin araçlarından biridir. Birebir vakitte Çin’in son 20–30 yılda başarmaya çalıştığı süratli büyüme ve kalkınma teşebbüslerinin bir sonucudur. Çin Halk Cumhuriyeti’nin devasa nüfusuna iş sağlayabilme ve öteki yandan ağır üretim düzeneğini kurabilme imkanları kısıtlı olacaktı. Bu tip hayvan pazarları birebir vakitte egzotik hayvanların, Çin’in varlıklı kesitlerine sunuldukları alanlardır. Bu özellikleriyle global eşitsizliğin bir öteki yansıması ile karşılaşıyoruz. Mevcut ekosistemin çok sömürülmesi ve tüketilmesi sonucu gibisi ekolojik ve biyolojik felaketlerin yaşanması esasen bir an problemiydi. Münasebetiyle COVID-19, milletlerarası nizamın değişimi sürecinde bir neden değil, bir sonuç üzere görünüyor.”
Yüksek gelirli ülkeler aşıya ulaşmada avantajlı
Salgın sonrası diplomasinin ne istikamete evrileceğinin global salgın idaresi aracılığıyla değil, memleketler arası eşitsizlikleri giderme ve iklim değişimini geriye döndürme manasında atılacak adımlar tarafından belirleneceğini kaydeden Dr. Öğretim Üyesi Gökçay, “Burada devreye tekrar diplomasinin girmesini bekleyebiliriz. Hali hazırda aşıya ulaşım manasında yüksek gelirli ülkelerin büyük bir avantaja sahip olduğu ve düşük gelirli ülkelerin daha yıllar boyunca nüfuslarının büyük bir kısmını aşılayamayacakları çok aşikâr. Dünya nüfusunun büyük bir kısmı aşılanmadan da yalnızca Kuzey Amerika’da ve Avrupa’da aşılanmanın tamamlanmasıyla eskisi üzere bir milletlerarası dolanıma dönülmesi mümkün gözükmüyor. Bu noktada yeniden ülkelerin yahut bölgelerin içlerine kapanması ve çatışmaların artması kaygıları devreye girebilir.” diye konuştu.
Eski olağanın devam etmesi demek, orijinal global felaketler manasına da gelebilir…
Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, ‘Diplomasi aracılığıyla aşı patentlerinin süreksiz olarak kaldırılması sağlanıp mevcut global salgın sona erdirilse bile memleketler arası tertibin yapısal sıkıntılarının yalnızca bir semptomu giderilmiş olacaktır’ dedi ve kelamlarını şöyle tamamladı: Mevcut telif haklarını ve patent kanunlarını, bunlara dair milletlerarası hukuk tertibini ve Dünya Ticaret Örgütünün temel yapısını değiştirmeden, emsal salgınlar yahut global krizlerin tekrar yaşanması mümkündür. Global salgının akabinde günlük hayatlarımızda eski normallerimize dönmek isteyebiliriz fakat memleketler arası sistem açısından eski olağanın devam etmesi demek, orijinal global felaketler manasına da gelebilir. Bu süreçte milletlerarası diyaloğun ve diplomasinin çok kıymetli bir rolü olacak. Sonuç olarak ülkeler, salgındaki kendi lokal yahut ulusal muvaffakiyetlerini övmek yerine gibisi salgınların yine yaşanmaması ve gözetici tedbirlerin alınması için Dünya Sıhhat Örgütü kapsamında düşük gelirli ülkelere fiyatsız aşı sağlanması için oluşturulan COVAX üzere yeni teşebbüslerin oluşturulması için efor harcamalıdırlar.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
