Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi’nin hazırladığı rapor çoğunluğunu bayanların oluşturduğu ve birçoklarının kayıt dışı çalıştığı mesken çalışanlarının beşere yakışır şartlarda çalışabilmesi için ILO’nun 189 Sayılı Mesken Emekçileri Kontratı ışığında daha fazla toplumsal müdafaaya ve inançlı istihdama dâhil edilmeleri gerektiğini vurguluyor
Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Türkiye Ofisi, çoğunluğu bayan olan ve kayıt dışı çalışan konut personellerinin global salgınla daha da derinleşen sosyo-ekonomik problemlerini ve şartlarını ortaya koymak ve konut personellerinin çalışma şartlarının güzelleştirilmesine yönelik tahlil teklifleri sunmak emeliyle bir rapor hazırladı.
Rapor, 17 Haziran 2021 tarihinde işçi-işveren örgütleri ve kamu kurumları temsilcilerinin iştirakiyle gerçekleşen çevrim içi aktiflikte kamuoyuyla paylaşıldı.
Dr. Ceyhun Güler tarafından hazırlanan “Ev İşçiliğinin Türkiye’deki Görünümü: Kapsam, Boyut ve Sorunlar” Raporu mesken emekçilerinin mevcut sosyo-ekonomik ve hukukî durumunu ve problemlerini iş sıhhati ve güvenliği, çalışma kuralları, istihdam edilme sistemleri, sendikal haklar ve örgütlenme, kontrol ve teftiş bağlamında tahlil ederek, mesken personellerinin beşere yakışır çalışma şartlarında çalışmalarına ve mevcut meselelerin tahliline yönelik siyaset tekliflerinde bulunuyor.
ILO Türkiye Ofisi’nin İsveç dayanağıyla yürüttüğü “Kadınlar İçin Daha Çok ve Daha Yeterli İşler” Programı kapsamında hazırlanan ve husus ile bağlantılı kapsamlı literatür taramasının yanı sıra konut personelleriyle, kamu kurumlarının, personel ve patron örgütlerinin temsilcileriyle derinlemesine yapılan görüşmeleri de yansıtan Rapor global salgının konut personellerinin çalışma şartlarına olan tesirini de ele alıyor.
Kayıt Dışılık ve Sayısal Dataların Azlığı Birbirini Etkileyen Öncelikli Sıkıntılar
Çoğunluğunu bayanların oluşturduğu konut personellerinin öncelikli sıkıntılarının kayıt dışı ve garantisiz istihdam olduğuna dikkat çeken rapor kayıt dışılığın tıpkı vakitte konut emekçilerinin sayılarının sağlam bir formda tespit edilebilmesinin ve münasebetiyle konut çalışanlarının meselelerinin boyutunun belirlenmesinin ve bu sıkıntılara yönelik tahlil tekliflerinin geliştirilmesinin önündeki en kıymetli mahzurlardan biri olduğuna vurgu yapıyor.
TÜİK bilgilerine nazaran Türkiye’de mesken işçierinin yüzde 90’ından fazlası bayanlardan oluşuyor ve mesken işiçilerini örgütleyen sendikaların verdiği bilgilere nazaran Türkiye’de bir milyonun üzerinde konut personeli var.
Rapora nazaran, kayıt dışı çalışmanın yaygın olması, konut emekçilerinin çalıştığı iş yerlerinin çoklukla özel hanelerden oluşması, personel patron bağlantılarının klâsik istihdam yapısının dışında kalması, sayısal tespitlerin çoğunlukla beyana dayanması nedeniyle varsayımın ötesinde net sayının tam olarak belirlenememesi bir taraftan kayıt dışılık oranının tespitini de zorlaştırırken başka taraftan kayıt dışılığın fazla olması da mesken çalışanlarının tam sayılarının tespitini güçleştiriyor.
Ev Çalışanlarının En Az Yüzde 70’i Aktif Toplumsal Muhafazadan Yoksun
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine ve Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) istatistiklerine nazaran Türkiye’deki mesken emekçilerinin en az 70’inin aktif bir toplumsal müdafaadan mahrum olduğunu tabir eden Rapora nazaran bu oran konut personellerini örgütleyen sendikaların kestirimleri dikkate alındığında yüzde 90’ın üzerine çıkıyor.
Rapor, Türkiye’de konut emekçilerinin sigortalı çalışmalarının sağlanmasına yönelik 2015 yılında yapılan düzenlemelerin kıymetli bir adım olduğuna işaret etmekle birlikte mesken personellerinin daha faal bir toplumsal muhafaza sistemine dahil edilmesinin gerekliliğini vurguluyor.
Daha Faal ve Kapsamlı Toplumsal Muhafaza Sistemine Muhtaçlık Var
Rapora nazaran konut personelliği alanındaki en kıymetli meselelerden birisi Türkiye’deki mesken emekçilerinin, iş kanunu da dahil olmak üzere istihdam bağlarını düzenleyen temel kanunların kapsamı dışında olmaları ve konut emekçilerinin iş tarifleri ile yapacakları işin kapsamının belirlenmesine yönelik yasal düzenlemenin olmaması. Bu durum, hak ve yükümlülükleri Türk Borçlar Kanunu ile tanımlanan konut çalışanları için belirsizlik yaratıyor ve iş yüklerini ağırlaştırabiliyor.
Daha Güzel Çalışma Standartları İçin Kayıtlı İstihdamı Artırmaya Yönelik Yasal Düzenlemeler Kıymetli
Ev çalışanlarının teminatsız, muhakkak bir mesai saatinin olmadığı, iş tariflerinin bilinmeyen olduğu, müsaade haklarından mahrum, fiyat standartlarının ve garantisinin olmadığı, iş sıhhati ve güvenliğine ait standartların belirlenmediği bir ortamda ağır çalışma şartları altında çalışmak zorunda kaldıklarını belirten Rapor bu bağlamda daha aktif ve kapsayıcı yasal düzenlemelerin yapılarak mesken çalışanlarının kayıtlı istihdamının teşvik edilmesinin mesken çalışanlarının çalışma haklarından ve standartlarından yararlanmalarına katkıda bulunacağına dikkat çekiyor.
İş Sıhhati ve Güvenliği ile Şiddet ve Taciz de Öne Çıkan Sorunlar
Ev emekçilerinin karşı karşıya kaldıkları iş sıhhati ve güvenliği sorunlarının bir birçoklarının önlenebilir olduğunu vurgulayan Rapor’da bu mevzuya dair gerekli tedbirlerin alınmaması ve kâfi şuur seviyesinin oluşturulmaması nedeniyle mesken personellerinin iş kazaları ile karşılaştığı yahut yapılan işle ilgili çeşitli hastalıklara maruz kaldığı tabir ediliyor.
Rapor’a nazaran mesken emekçileri fizikî, biyolojik, kimyasal ve psiko-sosyal pek çok iş sıhhati ve iş güvenliği riski altında ve alandaki iş kazalarının birden fazla düşme, kayma yahut yaralanma biçiminde tezahür ediyor. Kas ve iskelet hastalıkları, bulaş riski, teneffüs yolu hastalıkları da konut emekçilerinin en sık karşılaştıkları problemler ortasında yer alıyor.
Bunun dışında patronun emekçiye karşı uyguladığı makûs muamele, şiddet ve taciz de Rapor’da dikkat çeken öbür problemler olarak belirtilirken mesken çalışanlarının çoklukla özel hanelerde ve izole halde çalışmalarının bu durumun sebeplerden birisi olarak söz ediliyor.
Rapor’a nazaran şiddet, yiyecek yoksunluğu, ruhsal baskı, haksız yere suçlama, anlayışsızlık, küçümseme ve mahpus dâhil olmak üzere cinsel, ruhsal ve fizikî istismar konut çalışanlarının karşılaştığı en ağır sıkıntılar ortasında yer alıyor.
Ev Çalışanları Sendikal Hak ve Özgürlüklerden Yararlanamıyor
Rapor mesken emekçilerinin sendikal hak ve özgürlüklerden aktif bir formda yararlanamadığını zira bunu sağlayacak aktif bir düzeneğin olmadığı tespitinde de bulunuyor.
Rapor’a nazaran, konut işlerinin kendine has yapısı ve işyerlerinin özel hanelerden oluşması, konut emekçilerinin birçoklarının çalışma ömrüne ait yasal düzenlemelerde kapsam dışı sayılmaları, sistemsiz ve süreksiz çalışma, işyerinde çalışan mesken personeli sayısının az olması üzere nedenler de örgütlenmeyi güçleştiren ögeler ortasında.
Covid 19 Konut Emekçilerinin Sorularını Derinleştirdi
Rapor’un öne çıkarttığı öteki bulgulardan biri ise global salgının, birden fazla kayıt dışı çalışan mesken çalışanlarının sorularını bu periyotta daha çok derinleştirdiği. Bu periyotta mesken personellerinin birçok işlerini kaybetmiş, iş garantisinden mahrum olmaları nedeniyle ise gelir kaybı yaşamış ve birebir vakitte gelir kayıplarıyla temaslı olarak barınma, beslenme, sıhhat üzere temel haklara erişimde zahmet çekmiştir.
Rapor’a nazaran konut emekçileri bu periyotta toplumsal muhafaza tedbirlerinden ve sağlanan dayanaklardan faydalanamamıştır. Salgın devrinde çalışmaya devam eden mesken çalışanlarının ise iş yükleri ve çalışma mühletleri artmış, bilhassa yatılı çalışan çalışanlar uzun müddet müsaadesiz çalışmak zorunda kalmıştır. Bunun yanında çalışmaya devam eden mesken personellerinin hastalığa/virüse yakalanma riskleri de artmıştır.
Küresel salgın periyodunda hem çalışma hayatında hem de aile/ev içerisinde konut personellerinin maruz kaldıkları şiddet de artmıştır. Konut çalışanları çalışma hayatında en çok ekonomik şiddetin arttığını, aile/ev içerisinde ise en çok ruhsal şiddetin arttığını belirtmiştir.
Politika Teklifleri ve Konut Emekçilerinin Talepleri
Tüm bu problemler ışığında bir dizi tahlil teklifinde bulunan Rapor bilhassa mesken çalışanlarının büyük çoğunluğunun kayıt dışı istihdam edilmesi nedeniyle, kayıtlı istihdamın artırılması gayesiyle aktif bir toplumsal müdafaa düzeneğinin ve kayıtlılık/sigorta sisteminin oluşturulması gerektiğini vurgulayarak ayrıyeten meselelerin boyutunun tespit edilmesi ve tahlil tekliflerinin geliştirilmesi açısından konut çalışanlarının sayılarının net olarak belirlenmesinin elzem olduğuna dikkat çekiyor.
Rapor ayrıyeten, konut emekçilerinin özgün çalışma şartlarını ve muhtaçlıklarını dikkate alan özel yasal düzenlemelerin yapılması davetinde bulunarak konut personellerinin standart çalışma şartlarına ve haklarına sahip olması, beşere yakışır şartlarda çalışabilmesi emeliyle personel ve patron taraflarıyla mutabık kalınarak hazırlanacak ve devlet tarafından desteklenecek standart iş kontratlarının hayata geçirilmesinin değerli olduğuna vurgu yapıyor. Böylelikle iş tariflerinin daha besbelli olabileceği belirtiliyor.
Ev personellerinin taleplerine de yer veren Rapor’da, konut personellerinin öteki personellerle tıpkı statüde sayılabilmeleri, başka tüm emekçilerle tıpkı haklardan yararlanabilmeleri ve alandaki kayıt dışılığın önlenmesi için Türk Borçlar Kanunu kapsamında hak ve yükümlülükleri düzenlenen mesken çalışanlarının, İş Kanunu kapsamına dâhil edilmeleri tarafında ağır talepleri olduğu da belirtiliyor.
Tüm bu düzenlemeler için ILO’nun 189 Sayılı Mesken Personelleri için Beşere Yakışır İş ve 201 Sayılı ILO Tavsiye Kararı’ndaki yol ve prosedürlerin benimsenerek kullanılması konut personellerinin beşere yakışır işlere erişimleri için birincil bir öge olarak vurgulanıyor.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
