Uluslararası kamuoyunda İsrail-Hamas savaşında her iki tarafın da insanlık cürmü işlediği savı büyük dayanak görüyor. Savaşan güçlerin birçok açıdan eşit olmadığını düşünenlerden biri olsam da bendeniz de her iki tarafın “savaş suçu” işlediğine inananlardanım.
Savaşta öldürülen beş bin kişinin birçoklarının sivil olduğu biliniyor. Gazze hududuna yakın Re’im kibbutz’unda bir müzik şenliğine katılan yüzlerce İsrailli Hamas’ın, Gazze’deki Al-Ahli Baptist Hastanesi’nde onlarca hasta Filistinli de İsrail taarruzunda ömrünü yitirdi. Bunların açıkca bir “savaş suçu” olduğu ortada.
Durum bu kadar net iken, bu cürmü işleyenlerin yargılanması mümkün mü? Bu soru akla çabucak Milletlerarası Ceza Mahkemesi’ni (UCM) getiriyor haliyle. Zira UCM hem İsrail hem Filistin’deki mümkün savaş kabahatlerini soruşturma yetkisine sahip bir mahkemedir. Filistin mahkemeyi 2015 yılında tamımıştı. Mahkeme, 13 Haziran 2014’ten bu yana Batı Şeria, Gazze Şeridi ile Doğu Kudüs’te işlendiği tez edilen kabahatlerle ilgili bir soruşturma başlatmıştı üstelik. Yetkili derken kastettiğim bu.
UCM ne yapabilir?
Hamas, İslami Cihad yahut rastgele bir silahlı İslamcı militan kümesi Filistin yahut İsrail’de savaş cürmü işledikleri savıyla soruşturabilir. İsrail tarafında ise Başbakan Binyamin Netanyahu ile Filistin’de kabahat işlemiş olabilecek öteki yetkilileri soruşturma konusu yapabilir.
İsrail ile Gazze’de yaşananlarla ilgili olarak UCM’nin atacağı iki temel adım var. Birincisi, UCM Muahedesi’nin işgal altındaki topraklarda yaşayan nüfusun tamamının ya da bir kısmının hudut dışı edilmesini ya da nakledilmesini yasaklayan 8.2 maddesince süreç yapabilir. İkincisi İsrail üye ülke olmasa da hem İsrail’deki Hamas militanlarının hem de Gazze Şeridi’ndeki İsrail güçlerinin hareketlerinin UCM’nin yetki alanına girdiğini söyleyerek bunu yargıya getirebilir.
Olur mu bu pekala?
Tabii ki zorluklar var. Şu üç mevzu UCM’nin savaş kabahatini araştırma uğraşını engelleyebilir. Birincisi, İsrail’in işbirliği yapmaması (UCM’yi tanımıyor zaten), ikincisi, bu çeşit soruşturmaların maliyeti yüksek olur, buna üye devletlerin katkıda bulunmaması, üçüncü olarak da UCM’yi işe karıştırmadan bu sorunun çözülebileceğini düşünen ülkelerin (örneğin üye olmayan ABD’nin) baskıları. Bunlar UCM’nin İsrail ile Gazze’de yaşananlar konusunda adım atmasını oldukça zorlaştırabilir.
BM İnsan Hakları Kurulu tarafından görevlendirilen BM Soruşturma Kurulu, 7 Ekim’den bu yana İsrail ile İşgal Altındaki Filistin topraklarında tüm taraflarca işlenen potansiyel savaş hatalarına ait delil topluyor. Örgüt, her iki tarafın da savaş kabahati işlediğini düşündürtecek deliller bulunduğunu açıkladı üstelik. İnsan Hakları İzleme Örgütü de, İsrail’in Gazze limanı ile İsrail-Lübnan hududundaki iki kırsal bölge üzerinde çok sayıda topçu ateşiyle beyaz fosfor kullandığını kayıt altına aldı. Bu potansiyel bir savaş hatası elbette. İsrail olağan ki bu iddiayı reddediyor.
UCM’nin birinci atacağı adım her şeyden evvel Hamas ile İsrail hükümetini milletlerarası hukuka hürmet göstermeye çağırmak olmalı. Lakin bu davetin bir benzerinin BM güvenlik kurulunda sonuçsuz kaldığını biliyoruz.
UCM’nin aldığı kararlar tesirli mi?
Tam 123 devletin üye olduğu UCM, BM Güvenlik Konseyi‘nin daimi üyesi olan Rusya’nın Ukrayna’da işlediği beklenen kabahatleri soruşturuyor. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin hakkında tutuklama kararı verdiğini, Putin’in de bu yüzden Güney Afrika’daki 2023 Brics tepesine katılamadığını anımsayalım. Demek ki kararları tesirli.
Ermenistan UCM’ye katılan en son devlet bilindiği üzere. Bugüne kadar üye olmayan ABD’nin de üye olması için davetler oldukça fazla. Bakalım ABD ne yapacak? UCM ABD’nin işlediği hiç bir cürmü dava ya da araştırma konusu yapmadığına nazaran katılmamasında bir sakınca olmamalı. Kaldı ki, kararlarının etkisiz olduğu periyotlar geride kaldı anladığım kadarıyla. En azından caydırıcı olduğu biliniyor.
Bugün, hatta yarın ya da yakın bir vakitte Hamas’ı bilmem lakin İsrail’in UCM tarafından cezalandırılmasına ihtimal vermem. Kınamayı ceza sayarsanız o öteki.
Hastanede, konutunun oturma odasında ölen Filistinli çocuk için bunlar bir mana tabir etmiyor olağan. İleride, yapılanların hesabının sorulduğunu da göremeyecekler. Zira öldüler.
Ne demişti Nazım; “büyümez meyyit çocuklar“.
