En kalabalık kenti İstanbul dâhil olmak üzere pek çok kenti ve bölgesi önemli bir zelzele tehdidi altında bulunan Türkiye’de kâfi bir afet idare kapasitesinin hâlâ geliştirilememiş olması Demokrasi ve Atılım Partisi’ni (DEVA) harekete geçirdi. Yerel İdareler ve Şehircilik Siyasetleri Lideri Mehmet Emin Ekmen’in önderliğinde uzmanların yer aldığı bir grup oluşturan DEVA Partisi, bu bahiste kapsamlı bir rapor hazırlayarak Türkiye Büyük Millet Meclisi Zelzele Araştırma Komisyonu’na sundu.
Çalışmada afet idare kapasitesini geliştirmek için afet öncesi hazırlıklar, afet sırasında ve sonrasında atılacak adımlar detaylı bir biçimde ele alınıyor. Afete en faal biçimde müdahale edilmesini ve yaraların süratle sarılmasını destekleyecek yapılanma ve örgütlenmenin yanı sıra, yasal mevzuatın uygunlaştırılması konusunda da teklifler yer alıyor. DEVA’nın çalışmasında afet idare süreçlerinde yalnızca merkezi planlamaların kâfi olmayacağı, lokal idare kapasitelerinin daha fazla devreye girmesi gerektiği vurgulanıyor.
‘Bütüncül bir afet idare modeli ve yapılanması şart’
Raporla ilgili bir açıklama yapan DEVA Partisi Yerel İdareler ve Şehircilik Siyasetleri Lideri Mehmet Emin Ekmen şunları söyledi:
“Ülkemizin tesirli sarsıntı jenerasyonları üzerinde olduğu, lakin muhtemel afetlere karşı gerekli önlemlerin gereğince alınmadığı hususu, son İzmir Zelzelesi ile bir sefer daha görünür olmuştur. Muhtemel İstanbul Sarsıntısı de dâhil olmak üzere, sarsıntı riski altında bulunan kentlerimizin ve kırsallarındaki yapı stokunun önemli bir yaklaşımla gözden geçirilmesi ve uygunlaştırılması, sarsıntı öncesi riskleri azaltma, sarsıntı anı ve sonrası kriz idaresinde yeni bakış açılarına muhtaçlık vardır. Bu alanlarda yapılacak tüm iyileştirmelerin bütüncül bir afet idare modeli ve kurumsal yapılanması gerektirdiği açıktır. Afetlerin yerinden idaresi anlayışını merkeze alan, sivil toplumun güçlü iştirakini öneren, dünya örneklerini dikkate alan tekliflerimizin bu bahisteki tartışmalara katkı sağlayacağına inanıyoruz. Hepimizin ortak temennisi Türkiye’nin mümkün doğal afetleri mümkün olan en az can kaybı ve ziyanla atlatması ve yaralarını süratlice sarabilmesidir. Yaptığımız çalışmanın ülkemiz için güzel ve faydalı olmasını diliyoruz.”
Yerinden idare unsuru temel olmalı
Raporda dünyada yaşanan dönüşüm sonucunda idare stratejilerindeki gelişmelerin etkilendiği ve “toplum merkezli olma”, “çok aktörlü ve faal katılımcılık”, “çözümlerde ortaklık” üzere yeni idare yaklaşımlarının ortaya çıktığı hatırlatıldı. Afet kaynaklı krizlerde yerelliği öne çıkaran yeni idare stratejilerinin hayata geçirilmesinin kıymeti vurgulandı.
Rapora nazaran, afet idaresinin paydaşları olan kamu kurum ve kuruluşları, özel dal, akademik kuruluşlar, medya, sivil toplum ortasındaki iş birliklerinin ve bu paydaşları güçlendirecek teknik ve finansal dayanak sistemlerinin oluşturulması gerekiyor. Rapor ayrıyeten AFAD’ın bir an evvel uyum rolüne çekilmesi ve yapılacak düzenlemelerde yerinden idare unsurunun temel olması gerektiğini kaydediyor. Birebir vakitte atama ve görevlendirmelerde liyakat aslına uyulması, misyon ve sorumluluğu bulunan paydaş kurum ve kuruluşlarda, afet idaresinde uzmanlaşmayı temel alan meslek sistemi kurulması gerektiği vurgulanıyor.
Yasal mevzuatta değişiklik önerileri
Raporda 7269 sayılı Afet Kanunu’nda afet risklerinin azaltılması çalışmalarına gereğince yer verilmediği belirtilerek bu kanunun risk idaresi çerçevesinde yine ele alınması daveti yapılıyor. 7269 sayılı kanunun 29’uncu unsurunun 8’inci fıkrası kapsamında mecburî zelzele sigortası yaptırmayanlara devlet yardımı yapılmayacağına hükmedilmişken, bu kararın birebir kanunun Süreksiz 26’ncı hususu ile işlemez hale getirildiğine dikkat çekiliyor.
Ayrıca 5393 sayılı Belediye kanununun 53. hususu ve büyükşehir belediyelerinin afetlerle ilgili planlama, hazırlık ve risk önleyici önlem vazifelerinin tanımlandığı 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu’nun 7/u hususlarının uygulanmadığı belirtilerek, mevcut kanunların uygulanmasını sağlayacak kontrol önlemlerinin alınması isteniyor.
İmar afları engellenmeli, DASK’ı olmayan yapı kalmamalı
Raporda afet öncesinde alınacak önlemlere de geniş yer veriliyor. Sarsıntı başta olmak üzere afetler konusunda çalışma yapan araştırmacıların ve karar vericilerin faydalanacağı her türlü bilgi, doküman ve istatiksel bilgilerin bir ortaya getirildiği, memleketler arası normlara uygun bir afet (deprem) bilgi tabanı kurulması öneriliyor. Ayrıyeten sarsıntı riski altındaki vilayetler başta olmak üzere, Vilayet Afet Risk Azaltma Planlarının bir an evvel tamamlanması ve zelzele mevzuatına uygunluk göstermeyen imar planlarının revize edilmesi daveti yapılıyor.
Raporda tespit edilen toplanma alanlarının memleketler arası standartlar ile uyumlu olması, MTA tarafından yapılan taban sıvılaşmasına yatkınlık haritalarının tüm bölgeleri içine alacak halde yapılarak acilen tamamlanması, imar aflarının engellenmesi ve sarsıntılara karşı kritik altyapı ve tesislerin korunmasına yönelik önlemlerin öncelikli olarak ele alınması gerektiği tabir ediliyor. Ayrıyeten kamu binaları da dâhil olmak üzere tüm binaların yapı kontrol kapsamına alınması, tüm binalar için bina kimlik sisteminin bulunması ve DASK’ı olmayan yapı bırakılmaması öneriliyor.
Afetzedelere kira yardımı
Rapor öncelikle Türkiye Afet Müdahale Planı’nın (TAMP) değişen kurallara nazaran süratle yenilenmesi gerektiğini hatırlatıyor. Rapora nazaran, müdahale kapasitesinin, en makûs sarsıntı senaryosu baz alınarak arama kurtarma başta olmak üzere insan, teknik donanım, fiziki altyapı, araç istikametinden artırılması, kamu, özel dal ve sivil toplumun sahip oldukları insan, makine, araç, ekipman ve teçhizat üzere tüm kaynakların “Afet İdare Karar Takviye Sistemi” (AYDES) üzerinden yeni data girişleri yapılması ve medyanın gerçek ve inançlı bilgiye gecikmeksizin ulaşabilmesi sağlanması öneriliyor.
Diğer teklifler ortasında afetzedelerin kalıcı konutlara yerleşimlerinden evvel süreksiz barınma tahlilleri için kira yardımı ve kamu misafirhanelerinden faydalanma alternatiflerinin düşünülmesi ve afet anında kesilmeyecek süratli ve aktif “Kesintisiz ve İnançlı Haberleşme Sistemleri” kurulması yer alıyor. Bu kapsamda zelzelelerde vazifeli afet idare üniteleri ortasında bilhassa GSM/LTE Hücresel Haberleşme sisteminde ve gelecekteki 5G haberleşmesindeki dilimleme özellikleri ile “öncelikli ses/veri” haberleşmesine geçilmesi ile çok büyük fark yaratılacağı kaydediliyor.
İş yerlerinin sürekliliği için yasal düzenlemeler yapılmalı
Depremlerin ağır ekonomik ve toplumsal kayıplarını azaltmak açısından KOBİ’ler başta olmak üzere tüm sanayii işletmeleri ve işyerlerinde afet farkındalığı oluşturulmasının değerine değinen raporda iş yerlerinin sarsıntılar karşısında daha sağlam olmasına yönelik tedbirlerin alınması isteniyor. Birebir vakitte iş yerlerinin muhtemel bir zelzele sonucunda faaliyetlerinin kesintiye uğramaması için “İş Sürekliliği Planları” hazırlamaları konusunda yasal düzenlemeler yapılması öneriliyor.
Afet sonrası psikososyal destek
Raporda afet sonrasındaki güzelleştirme çalışmalarına değerli yer ayrılıyor. Bu mevzuda hasar tespit çalışmaları için, uygulama kolaylığına sahip standart bir hasar tespit yolu belirlenmesi, hasar tespit çalışmalarının hususun uzmanı mühendisler tarafından uygulanması, mülkiyet hakkı bulunmadığı yahut hukuksal kişiliğe sahip olduğu için hak sahibi kabul edilmeyen afetzedeler için de konut yahut işyeri edinebilmelerine yönelik alternatif tahliller oluşturulması, zelzele sonrası hayatın bir an evvel olağana döndürülmesine yönelik olarak “Yerel Afet Düzgünleştirme Planları” hazırlanması teklifleri yapılıyor. Ayrıyeten afetler sonrasında daha kırılgan bir yapıda olan riskli birey kümelerine öncelikli olarak psikososyal takviye verilmesi gereği hatırlatılıyor.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
